Het Nieuwe Instituut ontleent zijn bijzondere positie in belangrijke mate aan de omvang en betekenis van het Rijksarchief voor Architectuur en Stedenbouw dat het beheert. De collectie heeft een centrale plaats in het onderzoeks- en tentoonstellingsprogramma. Daarmee raakt het archief steeds natuurlijker verbonden met twee andere rollen die Het Nieuwe Instituut onderscheidt: die van het Museum voor Architectuur, Design en Digitale cultuur en de centrale rol van Research & Development in de inhoudelijke ontwikkeling van het instituut.

Eind jaren negentig is een inventarisatie gemaakt van het fotomateriaal dat tot dan toe verborgen zat in de collectie van het toenmalige Nederlands Architectuurinstitiuut, nu Het Nieuwe Instituut. De foto's werden door architecten gebruikt voor publicaties, onderwijs en lezingen en konden de drager zijn van nieuwe stromingen en ideologieën. Door de afdrukken en negatieven uit de verschillende archieven te lichten, werd inzicht verkregen in de fotohistorische en documentaire waarde ervan.

Het Rijksarchief is niet alleen een onderzoekscollectie, de collectie is zelf ook onderwerp van onderzoek. Het archief komt pas werkelijk tot leven als het bewaarde materiaal wordt onderzocht, geïnterpreteerd en gedeeld. Zo kunnen nieuwe ideeën, betekenissen en verhalen ontstaan. Reflectie op de impact van het digitale archief ten opzichte van het papieren archief speelt daarbij een centrale rol.