Open Archief: de open collectie van Het Nieuwe Instituut
Het Nieuwe Instituut beheert het Rijksarchief voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw, met tekeningen, foto’s, affiches en maquettes uit de archieven en verzamelingen van Nederlandse architecten en stedenbouwers. Vanwege auteursrechtelijke beperkingen komt niet al het materiaal in aanmerking voor aanpassing en hergebruik.
Wat is er in de collectie te vinden?
Het Nieuwe Instituut beheert ongeveer 700 archieven en verzamelingen van Nederlandse architecten, stedenbouwkundigen, beroepsverenigingen en opleidingen met in totaal 4.000.000 documenten. Aan de hand van de archieven van de belangrijkste architecten en stedenbouwers biedt de collectie inzicht in 130 jaar ontwikkeling van de Nederlandse architectuur en stedenbouw.
Het verzamelbeleid richt zich op de culturele en creatieve dimensie van architectuur en stedenbouw. Het Nieuwe Instituut verzamelt stukken in samenhang met elkaar, in de vorm van complete (deel)archieven die uiteenlopende informatie bevatten over het ontwerpproces en de context waarbinnen het ontwerp is ontstaan.
De collectie bevat schetsen, presentatietekeningen, ontwerptekeningen, detailtekeningen, transparanten, blauwdrukken, calques, plattegronden, situatietekeningen, doorsneden, perspectieven, technische tekeningen, presentatiemaquettes, studiemaquettes, brieven, ansichtkaarten, affiches knipsels, boeken, fotoafdrukken, glasnegatieven, dia's, audio, video, voorwerpen (schilderijen, tekengerei, materiaalsamples, stalenboekjes, penningen, bouwfragmenten, inboedel museumwoning huis sonneveld).
Hoe open is de collectie?
De rechten op de stukken in de collectie liggen in de meeste gevallen bij Het Nieuwe Instituut: bij de overdracht van archieven verkrijgt Het Nieuwe Instituut de exploitatierechten over het materiaal: het recht op beschikbaarstelling, openbaarmaking en vermenigvuldiging. Het is géén overdracht van auteursrecht. We mogen het materiaal dus beschikbaarstellen aan derden, maar het niet hergebruiken of aanpassen.
In sommige gevallen ligt het auteursrecht bij andere partijen dan Het Nieuwe Instituut. Dat kan de architect zelf zijn, die het exploitatierecht op (delen) van zijn archief niet heeft overgedragen, of bijvoorbeeld een collectieve beheerorganisatie, die de nalatenschap van een architect beheert (bijv. Pictoright, in het geval van het werk van Gerrit Rietveld). Ook dit materiaal is niet 'open' voor hergebruik.
Bij de overdracht van een archief aan Het Nieuwe Instituut verkrijgen wij niet de rechten op werk van derden, zoals fotografen. Veel archieven bevatten fotomateriaal. De rechten daarop berusten bij de fotografen of hun nabestaanden of bij collectieve beheerorganisaties (zoals NFM of Maria Austria). Of het is onbekend wie de rechthebbenden zijn. Ook dit fotografisch materiaal is daarom niet open.
Alleen werk dat zich in het publieke domein bevindt, kan behalve beschikbaar worden gesteld, ook worden hergebruikt en aangepast. Dat is het geval wanneer het auteursrecht vervallen is, omdat de maker van het werk langer dan zeventig jaar dood is.
Onder de archieven van Het Nieuwe Instituut die tot het publiek domein behoren, én die gedigitaliseerd zijn, bevinden zich de archieven van onder andere H. P. Berlage, Michiel Brinkman, dossiers van P.J.H. Cuypers (o.a. Centraal Station Amsterdam, Cuypers bureauarchief, Cuypers werkplaatsen, Kasteel de Haar, Rijksmuseum), Jan Stuyt, Theo van Doesburg, Johannes Duiker, Gebroeders van Gendt, Michel de Klerk, Willem Kromhout, Mathieu Lauweriks, Johannes Leliman, J.M. van Nieukerken en J.F. Staal.
Bekijk de volledige lijst open archieven (pfd).
NB. 'Publiek domein' heeft alleen betrekking op het werk van de architect zelf, niet noodzakelijk op het fotografische materiaal dat er mogelijk deel van uitmaakt. De ouderdom daarvan moet apart worden vastgesteld aan de hand van de overlijdensdata van de makers, indien bekend.
Hoe krijg ik toegang tot de collectie?
De collectie (archieven en bibliotheek) is ontsloten via het Zoekportaal. Alle inventarissen zijn minimaal in pdf formaat beschikbaar, en worden daarnaast meestal ook in een boomstructuur weergegeven. Een inventaris beschrijft een archief op geordende wijze, op diverse niveaus. Tekeningen en foto's en andere archiefstukken zijn ofwel op stuksniveau beschreven (als object), of ze hangen aan beschrijvingen van archiefdelen in de boomstructuur. Je kunt de boomstructuur zo weergeven dat hij alleen beschrijvingen toont waar een afbeelding bij hoort. Afbeeldingen kunnen alleen in klein formaat gedownload worden als referentiebeeld voor bijvoorbeeld studiedoeleinden. Grotere formaten moeten worden opgevraagd.
In het Zoekportaal kun je zoeken op de architectennamen uit onderstaande lijst met open archieven. De vierletterige archiefcodes zijn uniek en identificeren het archief. Ze kunnen ook gebruikt worden als zoekterm in het Zoekportaal.
